Czym jest słuch fonemowy (określany również słuchem fonematycznym) i po co jest nam potrzebny w życiu? Opowiem też trochę o ćwiczeniach słuchu fonemowego, dzięki któremu słyszysz różnicę pomiędzy słowami: kasza : kasa ; kaczka : taczka ; mak : rak itd. Przykładów jest mnóstwo. Jest to bardzo ważna umiejętność. Bez niej prawidłowo nie odróżniałabyś słuchem wielu podobnych słów. Ich różnicowanie, rozumienie, zapamiętywanie i powtarzanie byłoby zaburzone.
Co to jest słuch fonemowy?
Słuch fonemowy jest to słyszenie różnicy pomiędzy fonemami różniącymi się między sobą cechą dystynktywną danego języka np.:
- dźwięcznością,
- bezdźwięcznością nosowością,
- ustnością,
- bocznością,
- twardością,
- miękkością,
- rodzajem artykulacji,
- miejscem artykulacji.
Słuch fonemowy analizuje i różnicuje dźwięki mowy dzięki danej cesze dystynktywnej. Do przykładów dobrze obrazujących to zagadnienie możemy zaliczyć słowa „Góra” i „Kura” – te dwa wyrazy różnią się cechą dystynktywną jaką jest dźwięczność. Ponadto każdą głoskę charakteryzują również cechy prozodyczne. Do najważniejszych cech prozodycznych możemy zaliczyć: głośność, wysokość i długość danej głoski. Cechy prozodyczne mogą zmienić wypowiedź z twierdzącej na pytającą lub wykrzyknienia. Każdy zatem dźwięk mowy ludzkiej może mieć wiele cech istotnych w procesie komunikowania się, ale tylko niewielka ich liczba jest istotna dla struktury danego języka — są to właśnie cechy dystynktywne.
Rozwój słuchu fonemowego
Dzięki prawidłowemu rozwojowi słuchu może rozwinąć się mowa — zdolność charakterystyczna tylko dla ludzi, będąca podstawą w procesie komunikowania się. W procesie tym ściśle współpracują ze sobą przede wszystkim narządy słuchu, głosu i mowy. Między słyszeniem, tworzeniem głosu i mówieniem istnieje wzajemna zależność koordynowana przez centralny układ nerwowy. Narząd słuchu umożliwia dziecku odbieranie dźwięków. Początki rozwoju zdolności do percepcji słuchowej sięgają okresu prenatalnego.
Narząd słuchu zaczyna się kształtować w 3. tygodniu życia płodowego, a od 4. do 5. miesiąca dziecko zaczyna reagować na bodźce akustyczne. W okresie prenatalnym kształtuje się nie tylko recepcja dźwięków mowy, lecz także rozwija się umiejętność rozróżniania i różnicowania dźwięków oraz pamięć słuchowa.
Skutki zaburzenia słuchu fonemowego
Słuch fonemowy odgrywa ważną rolę w naszym życiu i w komunikacji. Nie tylko pozwala po prostu słyszeć dźwięki, ale i pełni funkcję ostrzegawczą, czy informującą. Bez dobrego słuchu występują u dzieci problemy w rozwoju mowy, umiejętności czytania, czy komunikacji z rówieśnikami. Przy dobrze rozwiniętym słuchu fonemowym dziecko potrafi odróżniać głoski, dzięki czemu dzieli zdania na wyrazy, wyrazy na sylaby, a sylaby na pojedyncze głoski. Co ciekawe, taki słuch nie jest zdolnością wrodzoną, ale nabytą. Dziecko nie rodzi się z rozwiniętym słuchem fonemowym, ale nabywa taką umiejętność we wczesnym dzieciństwie pod wpływem określonych bodźców słuchowych. Już w okresie niemowlęcym zaczyna kształtować się słuch fonemowy, który jest unikalny dla każdej grupy językowej. Z czasem dziecko, które rozwija taki słuch, rozróżnia fonemy, czyli np. wyrazy o podobnym brzmieniu, jak wspomniane już „Góra” i „Kura” oraz potrafi odróżnić ich odmienne znaczenie. Jeśli przedszkolak ma z tym problem, powinien czynnie uczestniczyć w odpowiedniej terapii logopedycznej.
Często nauczyciele przedszkolni mogą zauważyć, że występuje taki problem. W takim wypadku warto skontaktować się z logopedą, który z pewnością zauważy zaburzenia słuchu fonemowego i wdroży odpowiedni rodzaj terapii dla twojego dziecka
Czym skutkują zaburzenia słuchu fonemowego?
Dziecko, mające zaburzenia słuchu fonemowego, tak naprawdę może doskonale słyszeć, ponieważ za to odpowiada słuch fizyczny, ale źle interpretuje to co słyszy. I za to właśnie jest odpowiedzialny słuch fonemowy. Może wówczas zmagać się z problemem opóźnienia rozwoju mowy lub z wadami wymowy. Niewłaściwie realizuje głoski i ma kłopoty z dzieleniem wyrazów. Z czasem może pojawić się dysleksja, problemy z zapamiętywaniem poleceń czy trudności z czytaniem ze zrozumieniem.
Ćwiczenia na poprawę słuchu fonemowego u logopedy
Niektórzy sądzą, że w przypadku rozpoznania u dziecka problemu ze słuchem fonemowym odpowiedni będzie kontakt z laryngologiem. Nie jest to prawda, ponieważ lekarz ten pomoże w przypadku problemów ze słuchem fizycznym, nie zaś fonemowym. W tym przypadku bardziej odpowiedni będzie logopeda, który pomoże dobrać odpowiednie ćwiczenia, a także je przeprowadzi. Regularna praca na pewno przyniesie efekty.
Warto abyś zapoznała się również z moim artykułem dotyczącym ćwiczeń na słuch fonematyczny. Opisuje w nim niektóre przykłady ćwiczeń, które stosuje w terapii.
Ukończyłam studia na wydziale filologicznym Uniwersytetu Łódzkiego. Jestem magistrem logopedii z audiologią. Praca z dziećmi jest moją pasją, w której bez przerwy się realizuję i doszkalam. Posiadam doświadczenie w terapii indywidualnej, zajęciach grupowych oraz w pracy z dziećmi autystycznymi. Przeczytaj więcej o mnie lub skontaktuj się ze mną 🙂