Ćwiczenia narządów artykulacyjnych dla dzieci

Ćwiczenia narządów artykulacyjnych są tak naprawdę gimnastyką aparatu mowy. To dzięki nim Twoje dziecko może znacząco poprawić wymowę głosek i tym samym zbliżyć się do poprawnego wysławiania. Jako rodzic powinnaś zadbać o to, aby Twoje dziecko wykonywało odpowiednie ćwiczenia. Musisz też wiedzieć, że nie wszystkie ćwiczenia, które na pozór wydają się pomocne są takie w rzeczywistości. Często kontakt z logopedą jest nieunikniony, ponieważ źle dobrany zestaw ćwiczeń może przynieść efekt odwrotny od zamierzonego.

Co to są narządy artykulacyjne?

Chciałabym Ci wyjaśnić prostymi słowami termin „narządy artykulacyjne” (inaczej „aparat mowy”), który jest nagminnie stosowany przez logopedów, pediatrów i innych specjalistów.

Otóż narządy artykulacyjne i aparat mowy to nic innego jak:

• wargi,
• język,
• zęby,
• podniebienie twarde,
• podniebienie miękkie.

Dzięki prawidłowej budowie i sprawności tych pięciu elementów jesteśmy w stanie mówić pojedyncze głoski i łączyć je w wyrazy, a następnie zdania i w ten sposób możemy czynnie porozumiewać się z naszym rozmówcą.

Jakie ćwiczenia narządów artykulacyjnych wykonywać?

Zapewne bardzo często po wizycie Twojego dziecka u logopedy spotkałaś się ze stwierdzeniem „trzeba wykonywać ćwiczenia buzi i języka”. Słuszna uwaga! Tylko trzeba wiedzieć, po co wykonywać te ćwiczenia? Jak je wykonywać ? Co one dadzą? Czy w każdym przypadku te ćwiczenia przyniosą spektakularny efekt ? Czy zawsze są one odpowiednio dobrane do wad wymowy, z jakimi boryka się Twoje dziecko?

Sprawdzenie narządów artykulacyjnych dziecka

Przed zastosowaniem ćwiczeń bardzo istotne jest sprawdzenie na początku czy budowa i sprawność narządów artykulacyjnych jest prawidłowa. Czy dziecko jest w stanie samo wykonywać te ćwiczenia? Jeżeli nic nie stoi na przeszkodzie, to warto dobrać odpowiednie ćwiczenia narządów artykulacyjnych do zaburzeń mowy, z jakimi zmaga się Twoje dziecko. Nie ma sensu wykonywać wszystkich ćwiczeń buzi i języka. Tylko odpowiednio dobrane ćwiczenia pomogą w odpowiednim ustawieniu artykulatorów i przygotowaniu ich do wywołania pożądanej głoski.

Rozgrzewka narządów artykulacyjnych

Rozgrzewka narządów artykulacyjnych przed wypowiadaniem się jest tak samo istotna jak rozgrzewka poszczególnych partii mięśni przed intensywnym treningiem. Oczywiście zębów i podniebienia twardego nie da się rozgrzać. Zęby i podniebienie twarde są zaliczane do nieruchomych narządów mowy. Natomiast wargi, język i podniebienie miękkie zaliczamy do ruchomych narządów mowy. Dlatego tylko te trzy elementy znajdujące się w obrębie jamy jesteśmy w stanie odpowiednio rozgrzać.

Za pewne jesteś tego nieświadoma(my), ale prawie każdy z nas z rana rozgrzewa swoje podniebienie miękkie głośnym ziewaniem. Tak, to dzięki temu wzmacniane są mięśnie podniebienia miękkiego, co pomaga w uzyskaniu wrażenia otwartego gardła, rozluźnia mięśnie krtani i pogłębia oddech 🙂

Dobranie odpowiednich ćwiczeń narządów artykulacyjnych

Dzięki swojej praktyce logopedycznej jestem w stanie zauważyć, że wielu logopedów nagminnie stosuje nieprzemyślane ćwiczenia narządów artykulacyjnych dla swoich małych pacjentów. Niektóre z tych ćwiczeń wręcz utrwalają nawyk nieprawidłowej artykulacji danej głoski. Zdarza się też, że dziecko nie jest w stanie samo wyczuć u siebie jak wykonywać dane ćwiczenie i robi je niepoprawnie lub też dane ćwiczenie jest niemożliwe do wykonania dla dziecka w określonym przedziale wiekowym.

Odpowiedni zestaw ćwiczeń narządów artykulacyjnych dla Twojego dziecka.

U dzieci z obniżonym napięciem mięśnia okrężnego warg należy wykonywać ćwiczenia, które wzmacniają ruchomość wargi górnej, dolnej oraz ich domykalność. Zalecane są również masaże logopedyczne. Nie należy w tym przypadku skupiać się na ćwiczeniach ruchomości języka czy jego pionizacji, a co gorsza na wysuwaniu go na zewnątrz jamy ustnej. Na początku warto skupić się na rozwiązaniu podstawowego problemu, by później móc podwyższać poprzeczkę dziecku w trakcie terapii.

Ćwiczenia warg są świetne dla dzieci i dorosłych, którzy na skutek udaru lub wylewu krwi do mózgu mają niedowład tej części narzędzia mowy.

W drugim etapie możemy skupić się na rozgrzewce języka i podniebienia miękkiego. Język jest bardzo zwinnym i ruchomym narządem mowy, dlatego należy wykonywać nim dużo ćwiczeń , ale w obrębie jamy ustnej. Nie poza nią. Dlaczego? Dlatego, że jak mówimy, to język nie wychodzi nam z buzi, on zawsze jest w środku tylko w rożnym położeniu. Raz dotyka za górne zęby, raz za dolne. Środek języka może znajdować się również na podniebieniu twardym lub jego grzbiet na podniebieniu miękkim. Dzięki odpowiedniemu zdiagnozowaniu logopeda powinien dobrać ćwiczenia na tę część języka, która jest nieodpowiednio dostymulowana.

Jakich ćwiczeń artykulacyjnych nie wykonywać?

W logopedii jest trochę jak w sporcie. Źle dobrane i wykonywane ćwiczenia aparatu mowy mogą doprowadzić do pogłębiania się wad wymowy, mogą nie przynieść spektakularnego efektu oraz przyczynić się do zrobienia sobie krzywdy. W uprawianiu sportu mamy podobną sytuację. Źle dobrane i wykonywane ćwiczenia mogą doprowadzić do powstawania kontuzji lub jej pogłębiania.

Wysuwanie języka na zewnątrz jamy ustnej i wywijanie nim we wszystkie strony

Tego typu ćwiczenie nie jest wskazane, ponieważ język nie wychodzi nam z buzi w czasie swobodniej wypowiedzi, zatem takie ćwiczenia mijają się z celem. Dodatkowo u dzieci z sygmatyzmem między-zębowym, przy-zębowym, czy wargowo-zębowym ćwiczenie polegające na wysuwaniu języka pogłębia ich nieprawidłową artykulacje głosek szeregu syczącego a nawet szumiącego i ciszącego.

Ćwiczenia polegające na przesuwaniu żuchwy na prawo i lewo przy szeroko otwartych ustach

Przesuwanie żuchwy w ten sposób nie jest skuteczne, ponieważ podczas wypowiadania np.: samogłosek żuchwa nie chodzi na boki tylko lekko opada na dół, przez co szerzej można otworzyć jamę ustną i dzięki temu samogłoski są bardziej dźwięczne. Tę technikę stosują śpiewacy operowi lub piosenkarze.

Uwaga:

Podczas przesuwania żuchwy szybkimi ruchami w prawo i lewo możemy przyczynić się do tak zwanego „wypadania żuchwy”, czyli dysfunkcji stawu skroniowo-żuchwowego.

Ćwiczenia polegające na wykonywaniu „rurki” z języka

Tego typu ćwiczenie nie istnieje. Naturalnie nie wysuwamy język poza obszar jamy ustnej i też nie każdy posiada tę umiejętność. Robienie „rurki” jest umiejętnością nabytą, która w żadnym stopniu nie poprawia jakości wypowiadania się.

Ćwiczenia „rozciągające” język

Języka fizjologicznie nie da się rozciągnąć! Wędzidełko podjęzykowe jest wykonane z włókien kolagenowych, które nie podlegają rozciąganiu się. Dlatego, jeżeli jest skrócone, trzeba je podciąć, a następnie po okresie rekonwalescencji przystąpić do ćwiczeń usprawniających jego ruchomość, aby uniknąć zrastania się w nieprawidłowy sposób.

NIE MA ĆWICZEŃ ARTYKULACYJNYCH, KTÓRE ROZCIĄGAJĄ JĘZYK. Ćwiczenia mogą być na jego pionizację i ruchomość, a nie na „rozciąganie” .

Karolina Sojka

Ukończyłam studia na wydziale filologicznym Uniwersytetu Łódzkiego. Jestem magistrem logopedii z audiologią. Praca z dziećmi jest moją pasją, w której bez przerwy się realizuję i doszkalam. Posiadam doświadczenie w terapii indywidualnej, zajęciach grupowych oraz w pracy z dziećmi autystycznymi. Przeczytaj więcej o mnie lub skontaktuj się ze mną 🙂