Mutyzm wybiórczy u dzieci

Mutyzm wybiórczy u dzieci to zagadnienie którego historia, definicje i nazewnictwo wzbudzają najwięcej sporów kompetencyjnych pomiędzy specjalistami prowadzącymi diagnozę i terapię tego zaburzenia. Jest to zagadnienie, które leży w kręgu zainteresowań logopedii, psychologii oraz pedagogiki. Zaprząta umysły rodziców i wzbudza ich niepokój, gdyż ich dziecko nie mówi poza środowiskiem dobrze mu znanym, w którym czuje się bezpiecznie (takim jak dom lub określona grupa dzieci w przedszkolu lub szkole).

Historia, definicje i nazewnictwo Mutyzmu Wybiórczego

Termin mutyzmu wybiórczego po raz pierwszy został zbadany i opisany przez niemieckiego lekarza Kussmala w XIX wieku. Wyjawił on w swej tezie, iż „dziecko, które pomimo prawidłowego rozwoju mowy, umiejętności poznawczych i wykonawczych w pewnych sytuacjach milkło” Uznał tym samym, że niemówienie jest mniej lub bardziej złożonym wyborem przez dziecko….

W czasach obecnych teza ta wydaje się być dość kontrowersyjna i nielogiczna, ponieważ nie miałaby podparcia w badaniach przeprowadzonych na ten temat, które zostały przeprowadzone w późniejszym okresie.

O historii i badaczach, którzy zajmowali się tą dziedziną, można byłoby pewnie napisać niejedną książkę, lecz nie jest to celem tego artykułu. Wolałabym raczej przedstawić Ci w możliwie prosty i jak najbardziej zrozumiały sposób najważniejsze aspekty tego zaburzenia.

Czym jest mutyzm wybiórczy u dzieci?

Mutyzm wybiórczy jest zaburzeniem wieku dziecięcego i charakteryzuje się stałą niemożnością mówienia w wybranych sytuacjach społecznych. Zwykle oczekuje się od dziecka aby mówiło/rozmawiało tu i teraz, pomimo iż dziecko chętnie nawiązuje kontakt słowny w innych określonych sytuacjach. Dziecko w pewnych momentach rozmawia swobodnie, zaś w innych przestaje mówić i nie jest w stanie wydusić z siebie słowa.

Zaburzeniu temu towarzyszą zwykle pewne cechy osobowości, takie jak:

  • lękliwość,
  • wycofywanie się,
  • upór,
  • nadmierna wrażliwość.

Mutyzm wybiórczy to jedna z form zaburzeń emocjonalnych i zaburzeń zachowania.

Warto jednak podkreślić, że mutyzm wybiórczy nie wynika ze złej woli dziecka, uporu lub tym bardziej chęci świadomej manipulacji środowiskiem, które jest mu mniej znane i w którym może czuć się mniej bezpieczne. Jest on raczej podyktowany lękiem przed mówieniem i byciem widzianym (i/lub słyszanym) podczas mówienia.

Etiologia mutyzmu wybiórczego

Mutyzm wybiórczy jest zaburzeniem występującym dość rzadko. Patrząc na częstość stawianych diagnoz, przyjmuje się, że w każdej szkole, przedszkolu znajdzie się przynajmniej jeden uczeń z diagnozą mutyzmu wybiórczego. Mutyzm wybiórczy częściej występuje u dziewcząt niż u chłopców, a okresem krytycznym jest czas rozpoczęcia nauki w przedszkolu i szkole.

Etiologią zaburzenia mutyzmu wybiórczego zdaniem większości badaczy jest podłoże wieloczynnikowe, czyli czynniki pochodzenia:

  • genetycznego (lęki),
  • środowiskowego (styl wychowywania, relacje wewnątrzrodzinne, sposoby komunikacji w rodzinie, dwu lub wielojęzyczność, wielokulturowość w rodzinie, konflikty w rodzinie, poczucie odrzucenia, częsta aklimatyzacja do nowych warunków),
  • psychicznego (nadwrażliwość, temperament dziecka).

Rodzaje mutyzmu wybiórczego

Mutyzm wybiórczy można też podzielić na bardziej szczegółowe typy tego zaburzenia wieku dziecięcego. Niezależnie jednak od nazewnictwa, osoby z różnymi rodzajami mutyzmu wybiórczego prezentować mogą różne nasilenie objawów. Od unikania komunikacji werbalnej do odpowiadania monosylabami, przez wykorzystywanie w komunikacji mimiki, gestykulacji i kontaktu wzrokowego, po stan całkowitego zamrożenia. Część dzieci nie rozmawia jedynie z niektórymi dorosłymi, w niektórych miejscach, czy sytuacjach.

Istnieje kilka rodzajów tego zaburzenia. Mutyzm wybiórczy może być:

  • lekkiego i ciężkiego stopnia (nazywany też mutyzmem jawnym i dyskretnym),
  • lękowy,
  • sytuacyjny,
  • traumatyczny,
  • bierno-agresywny,
  • opozycyjny,
  • funkcjonalny,
  • progresywny (w tym wypadku objawy zaburzenia manifestują się w coraz szerszych kręgach osób i miejsc).

Diagnoza mutyzmu wybiórczego u dziecka

Aby dokonać prawidłowej diagnozy mutyzmu wybiórczego nasilanie się objawów musi trwać przez okres minimum czterech tygodni. Przy czym nie bierze się pod uwagę czynnika środowiskowego jakim jest częsta adaptacja. Nie stwierdza się również całościowych zaburzeń rozwoju u małego pacjenta.

Zaburzenie to rozpoznawane jest na podstawie kryteriów objawowych nie przyczynowych. Postawienie diagnozy w tym wypadku wymaga spełnienia kilku kryteriów.

Przed postawieniem ostatecznej diagnozy mutyzmu wybiórczego przede wszystkim należy sprawdzić:

  • poziom rozwoju językowego dziecka. Czy jest zgodny z normą rozwojową dla jego wieku?
  • jak wygląda komunikacja werbalna w sytuacjach społecznych, gdy dziecko mówi?
  • spotkanie z psychologiem i logopedą w poradni psychologiczno-pedagogicznej.

Rola psychologa, logopedy, psychiatry w diagnozie mutyzmu wybiórczego

Psycholog przeprowadza z rodzicem wywiad, posiłkuje się dokumentami uzyskanymi od nauczycieli i/lub innych specjalistów pracujących z dzieckiem, a następnie przeprowadza badanie dziecka. W celu przyspieszenia procesu diagnostycznego rodzic powinien złożyć wniosek o wydanie opinii logopedycznej i informacji o funkcjonowaniu dziecka w placówce/poradni.

Następie rodzic wraz z dzieckiem skierowany zostaje z poradni do psychiatry dziecięcego, który – jeśli uzna to za zasadne – wyda zaświadczenie lekarskie o występowaniu mutyzmu wybiórczego. Następnie należy złożyć odpowiedni wniosek wraz ze zgromadzonym kompletem dokumentów o potrzebie kształcenia specjalnego do właściwej placówki oświatowej.

Narzędzia diagnostyczne mutyzmu wybiórczego u dzieci

Nie ma obecnie wystandaryzowanych narzędzi do diagnozy mutyzmu wybiórczego. Diagnoza stawiana jest na podstawie wywiadu z rodzicami, obserwacji dziecka w miejscu występowania zaburzenia, a także poza nim, a także wywiadu z nauczycielami dziecka, nagrań audiowizualnych stanowiących dowód, że w komfortowej sytuacji dziecko porozumiewa się werbalnie.

Ze względu na charakter zaburzenia często na początku diagnozy niemożliwe jest przeprowadzenie szczegółowej karty badania mowy, rozumienia mowy, artykulacji, budowy i sprawności narządów artykulacyjnych oraz ekspresji wypowiedzi.

Jak wygląda postępowanie diagnostyczne przy mutyźmie wybiórczym u dzieci

Jak już wspominałam, w diagnozie pacjenta z mutyzmem wybiórczym bierze udział kilku wyspecjalizowanych specjalistów w tym: psycholog, logopeda, nauczyciele dziecka i psychiatra dziecięcy, który stawia ostateczną diagnozę. Warto ustalić z dzieckiem akceptowalne dla niego sposoby przywitania. Pamiętaj, że moment mówienia zwrotów grzecznościowych generuje u dziecka wyższy poziom stresu. Warto również mieć na uwadze, że zamiast mówić, dziecko może w sposób niewerbalny okazać akt powitalny np.: pomachać, skinąć głową, przybić piątkę itd.

U niektórych pacjentów z mutyzmem wybiórczym lęk przed mówieniem może być na tyle silny, że konieczne będzie posłużenie się elementami alternatywnych i wspierających metod komunikacji (inaczej AAC). Alternatywne metody komunikacji są jedynie środkiem do celu, który stanowi swobodna mowa werbalna.

Czym nie można wyjaśnić mutyzmu wybiórczego u dzieci?

Na pewno nie można wyjaśnić tego zaburzenia tym, że dzieci nie znają języka mówionego, który wymagany jest do porozumiewania się w sytuacjach społecznych. Według klasyfikacji diagnostycznej ICD-10 przyjętej przez środowisko psychiatryczne mówi się o tym, że jako zaburzenia wykluczające diagnozę mutyzmu wybiórczego obok całościowych zaburzeń rozwoju wymienia się także schizofrenię, specyficzne zaburzenia rozwoju mowy i języka.

Mutyzm związany z lękiem przed separacją u małych dzieci wpływa na osiągnięcia w szkolne i/lub zawodowe, a także komunikacje społeczną i nawiązywanie nowych kontaktów z ludźmi. W praktyce terapeutycznej zdarzają się przypadki, gdzie diagnozy się „dublują”, a więc pacjenci, u których zdiagnozowano zarówno mutyzm wybiórczy jak i Zespół Aspergera lub też mutyzm wybiórczy i afazję motoryczną.

Czy moje dziecko ma mutyzm wybiórczy? Charakterystyka dzieci z tym zaburzeniem

Charakterystyka dzieci z tego typu zaburzeniem w komunikacji werbalnej jest bardzo specyficzna, ponieważ w miejscu występowania zaburzenia dzieci staja się przygaszone, zalęknione. Natomiast w środowisku, w którym czują się bezpiecznie stają się rozgadane, wesołe i nie wykazują żadnych objawów mutyzmu wybiórczego. Dlatego rodzicom często trudno uwierzyć w zgłaszane przez nauczycieli, czy innych specjalistów trudności komunikacyjne dziecka.

Objawy mutyzmu wybiórczego u dzieci najłatwiej rozpoznać w sytuacji, gdy ich bariera poczucia bezpieczeństwa jest przekraczana. Możemy do nich zaliczyć:

  • dwoista natura (z bezpośredniości w kontaktach z bliskimi do przygaszenia, wycofywania, czy lękania się),
  • brak reakcji na polecenia,
  • moczenie nocne,
  • tiki,
  • nadpobudliwość ruchowa lub totalny paraliż ciała,
  • unikanie kontaktu wzrokowego,
  • nadwrażliwość na dźwięki z otoczenia.

Dwóch ostatnich objawów z powyżej listy nie można mylić z objawami, które mogą występować również u dzieci autystycznych)

Czy z mutyzmu wybiórczego można „wyrosnąć”?

Pewnie nie raz słyszałaś jak wiele osób chcąc pocieszać używa stwierdzenia „ma jeszcze czas, wyrośnie z tego…”. W wieku dziecięcym można wyrosnąć ale z ubrań lub butów, a nie ze specyficznych zaburzeń w komunikacji i zachowań objawiających się np.: lękiem, paraliżem. Dlatego też, odpowiedź na pytanie czy z mutyzmu wybiórczego można wyrosnąć, brzmi NIE, nie można.

Mutyzm wybiórczy nie ogranicza się jedynie do dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Zaburzenie to zmienia swój obraz i wyposaża dojrzewającego człowieka w coraz to nowe mechanizmy kompensacyjne. Po zdiagnozowaniu mutyzmu wybiórczego u dziecka trzeba cały czas obserwować i monitorować sytuację jak ona będzie zmieniać się w przyszłości. Zwróć uwagę na to, czy w przyszłości Twoje dorastające dziecko nie będzie miało problemu z komunikacją werbalną z nauczycielami, mówieniem na oczach klasy podczas wygłaszanych prezentacji, gdzie dodatkowo dochodzi silny stres!

Jeżeli niechęć i silny lęk przed mówieniem na oczach innych będzie towarzyszyć Twojemu dziecku w późniejszych latach. NIE BAGATELIZUJ TEGO, ponieważ może się to przyczyniać do coraz poważniejszych w skutkach zachowań mutyzmu wybiórczego.

Jak wygląda praca logopedy z dzieckiem ze zdiagnozowanym mutyzmem wybiórczym?

Praca logopedy z dzieckiem, które boryka się z problemem mutyzmu dziecięcego może mieć formę indywidualną oraz grupową. Wiedz, że niektóre środowiska terapeutyczne kwestionują tę zasadność. Tak samo podzielone są zdania co do miejsca prowadzenia tego typu zajęć. Część badaczy i specjalistów uważa, że terapia logopedyczna powinna odbywać się wyłącznie w miejscu występowania zaburzenia, aby zwalczyć źródło dyskomfortu komunikacji werbalnej i lęk przed obcymi miejscami. Inni opowiadają się za terapią w miejscach poza placówką, gdzie dziecko czuje swobodę i wykazuje chęć komunikowania się werbalnego. Niezależnie jednak od formy prowadzonej terapii, terapeuci zgodni są w jednej kwestii, skuteczność jej zależna jest od zaangażowania rodzica, całego środowiska Twojego dziecka, a logopeda pełni jedynie rolę koordynatora terapii.

Zabawa z przedmiotami dźwiękotwórczymi

Praca logopedy z dzieckiem w przypadku mocno nasilonych zaburzeń w MW może zacząć się od zabawy przedmiotami dźwiękotwórczymi. Logopeda obserwuje uważnie zmiany w zachowaniu dziecka, ewentualnie wycofując się z proponowanych aktywności i przechodzi do kolejnych etapów swobodnego mówienia.

Technika drabiny

Jest też druga technika stosowana w terapii mutyzmu dziecięcego. Technika drabin. Polega ona na tym, że wraz z dzieckiem ustala się zadania werbalne do wykonania na kolejnych szczeblach drabiny.

Przykładowo na szczebelku drabiny nr:

  1. policzmy do trzech,
  2. wymieniamy 3 kolory (obojętnie jakie),
  3. udzielenie odpowiedzi werbalnej tak/nie na jedno pytanie.

Zadania na każdym kolejnym szczebelku powinny być co raz trudniejsze. W przypadku starszych dzieci warto dać im możliwość samodzielnego zaproponowania kolejnych zdań. Trzeba dać dziecku samodzielny wybór podejmowanej aktywności. Daje mu to poczucie sprawstwa, pozwala przejąć kontrolę oraz zmniejsza odczuwalny dystans i lęk przed logopedą.

Etapy terapii swobodnego mówienia

Bardzo ciekawe etapowe rozwiązanie w swobodzie w mówieniu znalazły brytyjskie specjalistki Johnson i Wintgens na początku XXI wieku. Zaproponowały dziesięć etapów swobodnego mówienia, „od milczenia do mówienia swobodnego”, w których każdy kolejny etap przybliża co raz bardziej do celu. 

Dziecko na etapie nr:

  1. nie bierze udziału w badaniu poprzez zabawę. Nie wykazuje żadnej aktywności.
  2. NIEWERBALNIE współdziała podczas zabawy
  3. komunikuje się gestem, mimiką, AAC
  4. wydaje NIEWERBALNE dźwięki
  5. podaje RODZICOWI odpowiedź WERBALNĄ w obecności osoby, z którą nie rozmawia.
  6. wypowiada pojedyncze zwroty twierdzące i/lub przeczące.
  7. wypowiada się w obecności znanej osoby, z którą wcześniej nie rozmawiało pod warunkiem, że nie słyszy go nikt inny.
  8. odzywa się do wielu osób.
  9. odzywa się w różnych sytuacjach
  10. swobodnie posługuje się mową werbalną w wielu miejscach i różnymi osobami.

Rola rodzica w terapii i diagnostyce mutyzmu dziecięcego

Musisz zapamiętać, że jako rodzic pełnisz niezwykle istotną rolę w przebiegu etapów terapii swojego dziecka z mutyzmem wybiórczym. Niezwykle ważne w terapii MW jest dobra relacja nie tylko z dzieckiem, ale także wszystkimi członkami zespołu terapeutycznego. Kluczem do sukcesu jest właściwa diagnoza. Tym zajmują się specjaliści, których Ty również możesz wspomóc poprzez dostarczanie odpowiednich narzędzi diagnostycznych.

Do narzędzi diagnostycznych, które możesz dostarczyć możemy zaliczyć:

  • kwestionariusz wywiadu i obserwacji dziecka dla Ciebie drogi rodzicu!
  • nagrania audiowizualne stanowiące dowód, że w komfortowej sytuacji dziecko porozumiewa się w swobodny sposób zarówno z rodzicem, bliskimi, jak i rówieśnikami.

Klucz do sukcesu to także:

  • wiedza specjalistów (odpowiednie kompetencje i doświadczenie zawodowe w pracy z dziećmi z MW).
  • terapia dostosowana do potrzeb i możliwości dziecka,
  • cierpliwość (w stosunku do dziecka wszystkich członków uczestniczących w etapach terapii, a także samego dziecka do siebie),
  • empatia,
  • pokora,
  • wzajemny szacunek.

Cel w terapii logopedy z dzieckiem z MW

Celem w terapii jest uzyskanie przez dziecko z mutyzmem wybiórczej osiągnięcie swobody komunikacyjnej we wszystkich miejscach oraz ze wszystkimi osobami, a także zniesienie presji na mówienie.

Czas trwania terapii dziecka z mutyzmem wybiórczym

Czas trwania terapii logopedycznej w każdym aspekcie zaburzeń w komunikacji w tym mutyzmu wybiórczego, czy też wad wymowy, jest uwarunkowana od stopnia nasilenia zaburzeń, zgodności podejmowanych działań terapeutycznych z potrzebami dziecka, a także stopnia zaangażowania rodziców i środowiska. Zdarzają się przypadki, w których dla osiągnięcia sukcesu terapeutycznego wystarczy jedynie kilka/kilkanaście spotkań oraz wdrożenie drobnych zmian w sposobie angażowania dziecka w aktywności w grupie. Niekiedy jest to proces powolny, długotrwały, żmudny, w który wpisany jest regres wynikający z przerw uczęszczania na zajęcia terapeutyczne. Terapię można uznać za zakończoną kiedy mowa nie jest obarczona lękiem, a dziecko rozmawia swobodnie ze wszystkimi, we wszystkich miejscach i sytuacjach.

Subscribe
Powiadom o
0 komentarzy
Inline Feedbacks
View all comments