Zasady pracy logopedy z dzieckiem niewidomym i słabowidzącym

Terapia logopedyczna z dzieckiem niewidomym i słabowidzącym

Wzrok dla każdego z nas jest niezwykle istotnym zmysłem, szczególnie dla dzieci, które dopiero uczą się świata, który ich otacza. Niestety dzieci niewidome i słabowidzące mają ograniczone możliwości, a sama specyfika pracy logopedy z nimi również jest inna. Dlatego też, w tym artykule dość szczegółowo i obszernie chciałabym Ci przedstawić, jakimi zasadami powinien kierować się logopeda, gdy przyjdzie mu współpracować z dziećmi niewidomymi lub słabowidzącymi.

Etapy postępowania logopedycznego z dzieckiem niewidomym i słabowidzącym

Tak naprawdę logopeda pracując z każdym dzieckiem, niezależnie od współistniejących zaburzeń, musi znać etapy postępowania logopedycznego. Jak już wspomniałam na wstępie specyfika pracy z dziećmi niewidomymi/słabowidzącymi jest inna. Musisz wiedzieć, że możemy wyróżnić 6 niezbędnych elementów, które powinien zastosować logopeda chcący efektywnie pracować z Twoim dzieckiem.

6 podstawowych elementów rozpoczęcia współpracy logopedycznej z dzieckiem widomym lub słabowidzącym

  1. Odczytywanie i reagowanie na sygnały dziecka. Zadaniem logopedy jest obserwowanie dziecka, dostrzeganie i prawidłowe interpretowanie płynących od niego sygnałów. Niemniej ważna jest szybka i adekwatna reakcja, pokazanie, że komunikat został odczytany. Informacja zwrotna musi być dostrzegalna bez udziału wzroku.
  2. Dawanie czasu na reakcję. Należy zapewnić dziecku dostateczną ilość czasu, znacznie większą niż u dzieci widzących, na przetworzenie dochodzących do niego informacji, wrażeń zmysłowych, a następnie reakcję na nie.
  3. Przywoływanie uwagi dziecka. Logopeda powinien mieć umiejętność przywoływania i utrzymywania uwagi dziecka przez zróżnicowaną, często przejaskrawioną intonację głosu, dotyk, dźwięk lub nasilenia czynności.
  4. Podążanie za dzieckiem. Konieczne jest nabycie umiejętności podążania za dzieckiem i włączania się w jego aktywność. Traktowanie jego zachowań jako tematu do rozmowy. Na tej zasadzie buduje się pole wspólnej uwagi.
  5. Zapowiadanie wydarzeń. Dziecko niewidome nieustannie jest zaskakiwane różnymi zdarzeniami, przerażone ich nieprzewidywalnością. Należy ułatwić mu zrozumienie i przewidywanie tego, co się za chwilę wydarzy przez stosowanie adekwatnych w stosunku do jego możliwości.
  6. Nagradzanie i chwalenie. Każde dziecko, niezależnie z jakim zaburzeniem się zmaga, trzeba nagradzać i chwalić za dobrze wykonane zadanie. Takie działanie sprawia, że dziecko czuje się doceniane i chętnie wykonuje coraz to trudniejsze zadania.

Jak jest różnica między dzieckiem niewidomym a słabowidzącym?

Różnica jest znaczna, dlatego, że dziecko niewidome jest całkowicie pozbawione zmysłu wzroku lub ma „resztki wzrokowe”, czyli widzi pojedyncze bodźce świetlne. W tym przypadku logopeda również skupia się na komunikacji przez pobudzanie zmysłu słuchu i dotyku.

Natomiast u dzieci (osób) słabowidzących logopeda może wykorzystywać techniki pracy, które będą przede wszystkim skupiać się na pobudzaniu funkcji wzrokowych, w następnej kolejności funkcji słuchowych a w ostatniej funkcji dotykowej.

Osoba z uszkodzonym wzrokiem może być:

  1. całkowicie niewidoma,
  2. z resztkami wzroku (szczątkowo widzący),
  3. słabowidząca (niedowidząca),
  4. osobą jednooczną.

Dziecko niewidome

W pierwszej kolejności chciałabym się skupić na opisie dzieci niewidomych, które posiadają bardzo głębokie uszkodzenie wzroku. Można też powiedzieć, że mają „resztki wzroku” lub są go całkowicie pozbawione.

Dzieci te na skutek braku wzroku funkcjonują w oparciu o pozostałe zmysły, czyli :

  • dotyk,
  • słuch,
  • węch,
  • smak,

Posługują się zatem pozawzrokowymi technikami wykonywania wielu czynności. Struktura poznania dzieci niewidomych i praca na zajęciach logopedycznych ma charakter dotykowo-słuchowy .

Specyfika zaburzeń u dzieci niewidomych

Do specyfiki zaburzeń występujących u dzieci niewidomych możemy zaliczyć przede wszystkim:

  • zaburzony rozwój motoryczny (rąk, nóg),
  • opóźnienia w rozwoju manipulacji (rąk, nóg),
  • zaburzoną koordynację wzrokowo-ruchową,
  • zaburzoną komunikację i rozwój językowy,
  • zaburzone funkcje poznawcze takie jak pamięć, uwaga, spostrzeganie, zapamiętywanie,
  • występowanie blindyzmów, czyli wykonywanie pewnych stereotypowych ruchów,
  • resztkowe zachowanie poczucia światła (zachowane są funkcje układu odbiorczego i układu przewodnictwa wzrokowego),
  • możność spostrzegania kształtów dużych przedmiotów lecz bez dostrzegania szczegółów (przy tak zwanym „szczątkowym widzeniu”)
  • brak możliwości odczytu czarnodruku,
  • ogromne trudności w samodzielnym poruszaniu się,
  • możliwość nauki czytania z pisma „brajla”.

Dziecko słabowidzące

Ogólna definicja słabowidzącego oznacza osobę, która ma trudności z wykonywaniem czynności wzrokowych pomimo okularów korekcyjnych. Osoba słabowidząca może jednak poprawić swoją zdolność wykonywania tych czynności poprzez wykorzystanie:

  • wzrokowych metod kompensacyjnych,
  • pomocy ułatwiających widzenie,
  • innych pomocy rehabilitacyjnych,
  • adaptacji otoczenia.

W terapii logopedycznej konieczna jest dokładna diagnoza okulistyczna w celu dobrania optymalnych metod pracy z dzieckiem.

Specyfika zaburzeń u dzieci słabowidzących

Do specyfiku zaburzeń występujących u dzieci słabowidzących możemy zaliczyć przede wszystkim:

  • poważne problemy z naśladownictwem spowodowane zaburzeniami obserwacji,
  • potrzeba większej ilości czasu na wykonanie danego zadania,
  • fragmentaryczne spostrzeganie świata,
  • brak spostrzegania małych przedmiotów, elementów,
  • brak spostrzegania różnicy w wyrazach i literach,
  • brak spostrzegania przedmiotów oddalonych,
  • problem w odróżnianiu podobnych kształtów lub kształtów nieregularnych,
  • konieczność wspomagania funkcji wzrokowych przez dotyk i słuch oraz kompensacja werbalna ze strony prowadzącego zajęcia,
  • struktura poznawania świata u dziecka słabowidzącego ma charakter wzrokowo-słuchowo-dotykowy.

UWAGA! Co to znaczy, że poznawanie świata ma charakter wzrokowo-słuchowo-dotykowy?

Dlaczego najpierw skupiamy się na bodźcach wzrokowych? Potem słuchowych, a na końcu dotykowych? Ponieważ funkcje wzrokowe u takiego dziecka są jeszcze po części zachowane, dlatego ono, jak każde inne zdrowo rozwijające się dziecko, chce poznawać świat zaczynając od pobudzenia zmysłu wzroku w pierwszej kolejności!

Specyfika rozwoju mowy dzieci niewidomych

Czy wiesz, że rozwój dziecka niewidomego i widzącego obejmuje te same podstawowe etapy! Przebiegają one co prawda w dużo wolniejszym tempie i pewne osiągnięcia rozwojowe pojawiają się z opóźnieniem w stosunku do dziecka widzącego. Zacznijmy jednak od początku. Jak to jest z tym widzeniem ?

Wzrok dostarcza niemowlęciu motywacji do ruchu, eksploracji i motywacji, które stanowią podstawę wczesnych procesów uczenia się, a także pozwala na dostrzeżenie skutków własnych działań. A u niemowląt niewidomych? Niestety opóźnienia w rozwoju mowy są spowodowane faktem, że słyszanym przez nie wypowiedziom nie towarzyszą obrazy wzrokowe ruchów i układów ust podczas artykulacji! Zatem u dziecka niewidomego brak jest wzrokowych wzorców do mówienia oraz wzrokowej stymulacji do mówienia.

Do specyfiki rozwoju mowy dzieci niewidomych należy:

  • opóźniony i wydłużony etap głużenia w stosunku do dzieci widzących,
  • między 12 a 18 miesiącem życia dla dzieci niewidomych słowo mama, tata, baba nabiera znaczenia w sensie przywołania osoby
  • około 12 miesiąca życia rozpoczyna się u niewidomych bardzo charakterystyczny okres echolalii i może trwać nawet rok,
  • około 18 miesiąca życia dzieci niewidome zaczynają mówić pierwsze słowa lecz zdarzają się opóźnienia,
  • okres zdania i swoistej mowy dziecięcej u niewidomych przypada między 4 a 6 rokiem życia, jednak jest to okres znacznych opóźnień artykulacyjnych.

Rozwój kompetencji językowych dzieci niewidomych

Musisz wiedzieć ,że rozwój kompetencji językowych u dzieci niewidomych charakteryzuje się dość dużym zasobem słów reprezentujących przedmioty czyli rzeczowniki. Natomiast ograniczona jest umiejętność rozumienia i używania czasowników.

Diagnoza logopedyczna niewidomego na poziomie 0-1/2 r.ż

Jak można dokonać diagnozy logopedycznej u dziecka niewidomego na poziome 0-1/2 r.ż ? Najważniejszy jest kontakt społeczny!

U dziecka bada się :

    1. gotowość komunikacyjną
    2. ekspresję twarzy
    3. reakcje emocjonalne,
    4. odruchowe reakcje oralne
      • odruchowa reakcja szukania
      • odruchowa reakcja ssania-połykania
      • odruchowa reakcja kąsania
      • odruchowa reakcja wymiotna
    5. funkcje oralne:
      • ssania/picie
      • pobieranie pokarmu z łyżeczki
      • połykanie
      • odgryzanie
      • gryzienie
      • żucie
    6. rozwój dentalny:
      • zęby
      • zgryz
      • dziąsła
    7. żuchwę w spoczynku i aktywności
    8. wargi w spoczynku i aktywności
    9. język w spoczynku i aktywności
    10. oddychanie
    11. produkcje językowe:
      • profil samogłoskowy
      • profil spółgłoskowy
      • ciągi sylabowe
      • prozodia mowy

To wszystko co wymieniłam powyżej nazywamy kształtowaniem funkcji prewerbalnych.

Terapeutyczny proces rozwijania komunikacji u dzieci na poziomie 0-1/2 r.ż

U dzieci niewidomych sygnały komunikacyjne wymagają wzrokowego ich odczytywania, dlatego dziecko niewidome potrzebuje specjalnego wspomagania rozwoju komunikacji.

Odczytywanie sygnałów w procesie komunikacji dziecka niewidomego

Rodzice muszą nauczyć się odczytywać sygnały komunikacyjne małego dziecka. Reakcje komunikacyjne dzieci niewidomych to drobne ruchy dłoni lub palców, szersze otwarcie ust lub znieruchomienie oczu, postawa nasłuchiwania lub ożywienie, rozluźnienie ciała, otwarcie piąstek. Po stronie rodziców należy natychmiastowa reakcje na sygnał jaki wysyła dziecko.

Przywoływanie uwagi w procesie komunikacji dziecka niewidomego

Odczytanie komunikatu zwrotnego przez dziecko wymaga jego uwagi. Do przywoływania i utrzymywania uwagi dziecka najlepiej stosować dotyk z odpowiednim kontrastem oświetlenia

Sygnały zapowiadające dziecka niewidomego

Dla niewidomego dziecka najważniejsza jest możliwość przewidywania zdarzeń jakie będą miały miejsce.
Konieczne są towarzyszące słowom wskazówki dotykowe, dźwiękowe i ruchowe przyporządkowane konkretnie danej sytuacji.

Nauka rozumienia sytuacji, współdziałanie z dorosłym

Zabawy kontaktowe są niezastąpioną formą wczesnej komunikacji. Wprowadzają w znaczenie kontekstu sytuacyjnego i mowy. Mogą to być różne rodzaje dotyku, ruchu, połączone z rytmicznymi wierszykami. Wielokrotne powtarzanie tych czynności prowadzi do wykształcenia umiejętności przewidywania kolejnych zdarzeń, stosowanie ciągłego rytmu. Te z kolei rozwijają świadomość językową i wprowadzają w rozumienie mowy.

Dialog naprzemienny

Zastosowanie równoległego natychmiastowego naśladownictwa dźwięków lub ruchów. Mówimy dziecku że raz ty coś robisz, raz ja. Buduje to poczucie kontroli nad otoczeniem, poczucie bycia wysłuchanym, co daje motywację do aktywnego poznawania świata i komunikacji.

Rozwijanie orientacji przestrzennej

Osoby i dzieci widzące nie muszą zbytnio zastanawiać się nad tym, gdzie się znajdują, jak mogą dotrzeć do miejsca docelowego, ponieważ zdolność do orientowania się w przestrzeni dzięki prawidłowo funkcjonującemu zmysłowi wzroku jest mimowolna.

Natomiast dziecko niewidome musi nauczyć się:

  1. kim jest,
  2. gdzie się znajduje,
  3. w jaki sposób ma zrobić daną umiejętność,
  4. orientacji w schemacie własnego ciała.

Rozwijanie orientacji przestrzennej polega na:

  1. zdobywaniu wiedzy na temat świata dzięki informacjom dostarczaną przez zmysły,
  2. świadomość poszczególnych części ciała i sposobu w jaki się one poruszają,
  3. świadomość, że przedmioty istnieją i mają jakieś położenie względem siebie,
  4. umiejętności lokalizowania przedmiotów,
  5. bezpiecznym samodzielnym poruszaniu się.

Rozwijanie mowy

Terapia logopedyczna dziecka niewidomego na etapie rozwoju mowy polega na :

  1. zwiększaniu ilości spontanicznych wokalizacji i różnicowaniu danych dźwięków,
  2. wyrazy dźwiękonaśladowcze,
  3. rozwijanie zasobu słownictwa czynnego i biernego
  4. wykorzystywanie posiadanego zasobu słów do komunikacji,
  5. rozwijanie mowy w aspekcie prozodycznym.
Subscribe
Powiadom o
0 komentarzy
Inline Feedbacks
View all comments